‘Met tekort aan leer-werkplekken dreigt een vicieuze cirkel’
Hoe ziet de arbeidsmarkt eruit, nu en straks? Wat zijn de economische trends waar we niet omheen kunnen? Econoom en journalist Mathijs Bouman was een van de sprekers tijdens de relatiedag van Wij Techniek in Assen. We vroegen hem wat de ontwikkelingen betekenen voor de installatiebranche. En zijn advies aan de sector? Denk lange termijn: steun scholen, werk samen in de regio en stop nooit met ‘onboarden’.
Laten we beginnen met het slechte nieuws: de arbeidsmarkt blijft nog lange tijd krap. “Zeg maar gerust héél krap,” zegt Mathijs Bouman. “Mochten er nog mensen zijn die denken dat het allemaal wel overwaait als de babyboomers straks met pensioen zijn: dat is niet het geval. Zelfs niet in tijden van recessie of andere economische tegenspoed. Denk even aan de gascrisis van 2022. Alles ging mis, maar de arbeidsmarkt bleef krap. Dus ook een recessie is kennelijk niet meer genoeg om wat ruimte op de arbeidsmarkt te maken. Deal with it.”
Positief probleem
Bouman noemt het een ‘positief probleem’. Want werkloosheid is veel erger. Maar dat positieve probleem is bepaald niet zonder gevolgen. “Bedrijven zitten er wel mooi mee. En al helemaal in de installatiebranche. Daar is de uitstroom straks bovengemiddeld met alle huidige vijftigplussers die stoppen met werken. En er is nu al een tekort aan vakmensen. Daarnaast is natuurlijk de verwachting dat de vraag naar installateurs gaat toenemen. Kijk alleen al naar de energietransitie en wat daar allemaal bij komt kijken.”
Techniekstudenten
Uit het onderwijs klinken af en toe optimistische geluiden, hoort Bouman. “Er zijn procentueel nu iets meer techniekstudenten dan in het verleden. Dat lijkt goed nieuws. Bedenk daarbij wel dat er minder studenten in totaal zijn én dat meer vakmensen nodig zijn. Dus is het verstandig om niet alleen naar percentages te kijken, maar vooral ook naar harde aantallen studenten.”
Vroeg kiezen
Bouman: “De installatiebranche heeft onmiskenbaar een mooie toekomst, mede dankzij de energietransitie. Het is mooi en belangrijk werk, met goede vooruitzichten. Maar ja, leg dat maar eens uit aan een twaalfjarige. Dan wil je brandweerman of dierenarts worden. Dat is ook een van de problemen in Nederland: we moeten al heel vroeg kiezen welke kant we op willen. Terwijl je op iets latere leeftijd misschien veel beter inziet wat een beroep allemaal te bieden heeft.”
Meer samenwerking
Een ‘wonderpil’ voor meer instroom van jonge vakmensen bestaat niet, denkt Bouman. “Ik ben geen onderwijskundige, maar ik zie wel kansen voor meer samenwerking. Tussen bedrijven en mbo’s vooral. Maar ook tussen bedrijven zelf, in de eigen regio. Daar zijn gelukkig al veel voorbeelden van. Je kunt als bedrijf niet klagen over het mbo als je niet heel intensief contact hebt met de scholen in de buurt. Steun ze. Met kennis, materialen en apparatuur.”
Bedrijfsschool
Bouman ziet ook een ander fenomeen: de bedrijfsschool is terug van weggeweest. “Die ben ik al in meerdere bedrijven tegengekomen en dat is natuurlijk een goede ontwikkeling. Dat doen bedrijven niet omdat die bedrijfsschool morgen al geld oplevert. Ze snappen dat investeren in de toekomst noodzakelijk is. Ik geef toe: voor de grotere bedrijven is zoiets makkelijker op te zetten dan voor kleine. Die zullen het eerder moeten hebben van het aanbieden van stages. En daar is ook nog een wereld te winnen.”
Leer-werkplek
De cijfers geven Bouman gelijk op dit punt. Volgens berekeningen van Wij Techniek zijn er op dit moment 30.000 vacatures voor technische vakmensen. En toch zijn er nog steeds leerlingen die geen leer-werkplek (bbl) kunnen krijgen. Zowel ROC’s als opleidingsbedrijven hebben moeite om leerlingen geplaatst te krijgen bij werkgevers.
Lange termijn
“Eigenlijk is dat ongelooflijk in een sector die al staat te springen om vakmensen”, zegt Bouman. “Dan verlies je de lange termijn wel een beetje uit het oog. Wie weet heeft het te maken met het feit dat er al te weinig mensen zijn om nieuwe stagiairs goed te kunnen begeleiden. En dat je dus minder stages gaat aanbieden. Maar dat wordt wel een soort van vicieuze cirkel.”
Verplichting
De oplossing? “De bedrijven in de sector moeten elkaar hier echt veel meer op aanspreken. En als dat niet werkt, dan kunnen we eens gaan denken over een verplichting vanuit de overheid. Bedrijf X krijgt stagiair Y. Punt. Er valt niets te kiezen. De school stuurt gewoon een leerling en elk bedrijf doet mee.”
Behoud vakmensen
Stel: met de instroom komt het goed. Dan is er nog het punt van behoud van jonge vakmensen. Ook daar is nog ruimte voor verbetering, vertellen de cijfers. Een vijfde van de jonge monteurs haakt af tijdens de opleiding. “Ik denk aan een paar simpele dingen”, zegt Bouman. “Betrek de ouders, zij hebben een belangrijke stem. Laat ze zien hoe mooi het vak is. En betaal meer tijdens de opleiding. Geld is voor iedereen belangrijk en zeker voor jong volwassenen die zomaar kunnen gaan jobhoppen.”
Bevalt het?
Bouman: “En ik zou met regelmaat aan de jonge werknemers vragen wat ze vinden van het werk, de roosters, de aanpak. Noem het een ‘onboarding’, maar dan eentje die nooit ophoudt. Bevalt het ze nog? Wat kan er beter? Dat vinden werkgevers en ondernemers vaak best ingewikkeld. Ze denken dat hun bedrijf geweldig is en dat iedereen blij mag zijn om voor zo’n bedrijf te werken. Dat moet je loslaten. En al helemaal bij de huidige jonge generatie.”
Elkaar helpen
Als het toch niet klikt tussen leerling en werkgever? “Ik denk dat installatiebedrijven er alles aan moeten doen om elk talent te behouden voor de sector. Dus heeft iemand het niet helemaal naar zijn of haar zin? Probeer dan een plek te vinden bij een ander bedrijf in de regio. Waar het werk net wat anders is. Zo helpen bedrijven elkaar én de sector. Je collega is niet je concurrent, je kunt elkaar juist versterken. Collectieve problemen vragen om collectieve oplossingen.”
